Dạ đài: Chỉ nơi âm phủ.

• Xem Suối vàng, Cửu tuyền, Cửu nguyên.
  Vân Tiên: Ðã đành đá nát vàng phai.
  Ðã đành xuống chốn dạ đài gặp nhau.
  Lục Cơ (Tấn): Tống sử trường dạ đài.
  (Tiễn người về chốn dạ đài). Kiều: Dạ đài cách mặt khuất lời.
  

Dãi đồng: Ðồng tâm kết, chỉ sự khăng khít.

• Người xưa dùng dãi gấm thắt nút nối tiếp nhau ngụ ý thương yêu nhau, gọi đó là "Ðồng tâm kết".
  Kiều: Tóc tơ căn vặn lấy lòng.
  Trăm năm tạc một chữ đồng đến xương.
  Kiều: Bấy lâu khắng khít dãi đồng.
  

Dành phía tả: ý nói trân trọng mời, chỗ ngồi phía tả là dành cho bậc trên.

• Xem Hư tả.
  

Dao trì :

• Nơi ở của Tây Vương Mẫu. Dao trì là nơi Tây Vương mẫu trồng quả cây Bàn Ðào 3000 năm mới kết quả, ai ăn được sẽ thành tiên, sống mãi không chết.
  

Dị An cư sĩ:

• Hiệu của nàng Lý Thanh Châu, con gái Lý Cảnh Phi, vợ của Triệu Minh Thành. Là người đất Tế Nam có tài thơ văn, nhất là lối từ, trở nên một đại thi gia đời Tống. Có quyển "Thấu Ngọc từ" còn truyền ở đời.
  

Diên Linh:

• Làm tôi vua Ðức Tôn đời Ðường, lúc cầm quyền làm nhiều sự gian dối, mỗi khi ứng đối toàn nnhững lời dối trá cả.
  

Do Cơ: Dưỡng Do Cơ, người nước Sở thời Xuân Thu, có tài bắn cung

• Xem Cung quế xuyên dương, Khóc dây cung
  

Do Vu:

• Tướng của Sở Chiêu Vương thời Xuân Thu. Lúc Chiêu Vương lánh nạn gặp bọn kẻ cướp đuổi theo phải nấp vào bụi rậm. Bọn kẻ cướp lấy giáo đâm vào bụi. Do Vu chìa lưng ra đỡ cho Chiêu Vương rồi lấy đất vuốt máu ở lưỡi giáo đi. Nhờ vậy mà Chiêu Vương thoát nạn.
  
  
  
  

Doành Nhâm: Dòng nước.

• Sử ký có câu: Bắc phương thủy, Thái âm chi tinh chủ đông nhật, nhâm qui" (Nước ở phương bắc là tinh của Thái âm, chủ mùa đông, thuộc quẻ Nhâm qui). Do đó doanh nhâm chỉ dòng nước.
  Cung oán ngâm khúc:
  Doành nhâm một dãi mây rông.
  Bóng dương bên ấy, đứng trông bên này.
  
  

Dòng câu: Nước mắt. Xem Châu lệ.

• Vân Tiên:
  Mình đi đã mõi dòng châu thêm nhuần. Kiều:
  Theo lời càng chảy dòng châu.
  
  

Du (cửa bể): Còn có tên Du Xuyên, cửa Bạch, thuộc huyện Ngọc Sơn, Thanh Hóa.

Du Lượng:

• Du Lượng, tự Nguyên Quí. Vào năm Hàm Bình đời Tấn đã từ chức Trung thư lệnh (tể tướng) ra ở Trấn Vũ Xương Giang... Bọn Ðoàn Hạo (ở đó) nhân đêm thu trong sáng cùng nhau lên lầu Nam lâu. Lượng chợt đến, bọn họ đứng dậy tránh Lượng. Lượng nói: "Xin mời các ông ngồi yên. Tôi cảm thấy cảm hứng tránh đời của Lão tử ở đây cũng không ít." Bèn ngồi tựa giường cùng bọn Ðoàn Hạo đàm đạo, ngâm vịnh thâu đêm.
  
  

Dục đông: Muốn tiến về hướng đông, ý nói niềm ước muốn.

• Sử ký: Hạng Vũ phân phong chư hầu, đẩy Lưu Bang sang Tây Thục . ở Thục, Lưu Bang có lần nói với Tiêu Hà rằng: "dự diệc dục đông, an năng uất uất cư thử hồ " (Ta cũng muốn trở về Ðông, sau chịu uất ức mà ở mài đây).
  
  

Dục thủy:

• Sông Dục Thủy, nơi tướng Hán là Hàn Tín đã giúp Hán Cao Tổ dùng mẹo tháo nước đánh bại liên quân của tướng Sở là Long Thư của Tề Vương Ðiền Quảng (trong cuộc chiến tranh Hán Sở tranh hùng). Sông Dục Thủy còn gọi là Duy Hà ở tỉnh Sơn Ðông, Trung Quốc.
  
  

Dương Chu:

• Người nước Vệ thời Chiến Quốc, tự Tử Cơ. Có người cho rằng Dương Chu là học trò Lão Tử và sống vào thời Mặc Tử. ông là nhà tư tưởng đã đề xuất thuyết "Vi ngã" (vì mình) nghĩa là chỉ biết có mình thôi. Nho gia cho học thuyết của Dương Chu là dị đoan.
  
  

Duy Hàn:

• Duy Hàn thi trượt tiến sĩ, có người khuyên ông theo đuổi hướng khác. Hàn đúc một chiếc nghiên bằng sắt và nói với mọi người: "Nghiên hỏng thì sửa chứ không đổi hướng khác". Cuối cùng ông đỗ Tiến sĩ.
  
  

Duyên cầm sắt: Nói duyên vợ chồng.

• "Cầm sắt" là đàn Cầm và đàn Sắt, hai thứ đàn thường đánh hòa âm với nhau, chỉ cảnh vợ chồng êm ấm.
  Lễ nhạc kỳ: Vua Thuấn chế đàn Cầm 5 dây, đến đời Chu thêm 2 dây nữa là 7.
  Sách Quang Nhã: Ðàn Cầm dài 3 thước 6 tấc, rộng 6 tấc.
  Thế Bản: Bào Hy chế ra đàn Sắt 50 dây, đến đời Hoàng đế bỏ đi còn 25 dây. Dàn dài 8 thước 1 tấc, rộng 1 thước 8 tấc.
  Kinh thi: Sâm si hạnh thái, tả hữu thi chi, yểu điệu thục nữ, cầm sắt vĩ chi. (Rau hạnh ngọn dài ngọn ngắn không đều nhau (khi đã tìm được) thì hái cả ở bên phải, bên trái. Người con gái tươi tắn đã tìm được, tay gẩy đàn Cầm đàn Sắt cho nghe để tỏ tình thân mật, yêu mến).
  "Thê tử hảo hợp như cầm sắt." (Vợ con hòa hợp, êm ấm như tiếng đàn Cầm, đàn Sắt đánh hòa nhau).
  Vương Dung (Nam Tề): "Thả hiệp kim lan hảo. Phương du cầm sắt tình" (Vừa hợp nhau tình bạn tốt mới vui tình vợ chồng).
  Kiều: Chàng dù nghĩ đến tình xa.
  Ðem tình cầm sắt đổi ra cầm kỳ
  

Duyên Ðằng gió đưa:

• Duyên may gió đưa đến gác Ðằng Vương, chỉ duyên may hiếm có, cơ hội thuận lợi.
  Gác Ðằng Vương là tên một tòa gác do Ðằng Vương Nguyên Anh cho xây dựng trên cửa sông Chương giang. Theo Ðường thư, về sau Diêm Bá Dữ làm quan Mục đất Hồng Châu, nhân tiết trùng cửu
  đặt tiệc lớn đãi các liêu thuộc ở gác Ðằng Vương. Vương Bột đi thuyền sang thăm cha đang làm quan ở đất Giao Chỉ. Thuyền về đến núi Mã Dương, Bột nghe tin họ Diêm mở tiệc lớn ở gác Ðằng Vương liền thả thuyền sang Nam Xương dự tiệc. May gặp gió thuận, thuyền đi chỉ một đêm là đến nơi, vừa kịp dự. Giữa tiệc chủ nhân đưa giấy bút yêu cầu khách đề cho bài tự. Vương Bột viết luôn bài "Ðằng Vương các tự" nổi tiếng.
  Kiều:
  Duyên đằng thuận nẻo gió đưa.
  Cùng chàng kết tóc xe tơ những ngày
  

Duyên Ngọc Tiêu:

• Vi Cao đời đường thuở nhỏ chơi đất Giang hạ có tình với nàng Khương Ngọc Tiêu. Lúc chia tay có hẹn chóng thì 5 năm, chậm thì 7 năm sẽ đến. Lưu tặng nàng một cái nhẫn ngọc và 2 một bài thơ. Sau 7 năm, Cao không đến, Ngọc Tiêu nhịn ăn mà chết. Cao nghe tin thương xót, lập đàn tụng kinh siêu độ. Ðêm chiêm bao thấy nàng hẹn sẽ thác sinh làm nàng hầu. Sau Cao làm quan to, gặp ngày mở tiệc sinh nhật, có người đem dâng con hát cũng tên là Ngọc Tiêu, ngón tay giữa có vòng thịt y như hình chiếc nhẫn ngọc mình tặng ngày trước.
  
  

Dự Nhượng:

• Người nước Tấn, trước thờ Phạm Trung Hàn nhưng không ai biết đến. Dự Nhượng bỏ đi theo Trí Bá, được Trí Bá rất yêu quý và tôn trọng. Ðến khi Trí Bá bị Triệu Tương Tử giết, Dự Nhượng trốn vào núi quyết báo thù cho Trí Bá. ông đổi tên họ, làm người khổ dịch lẽn vào cung dọn nhà xí, trong mình dấu sẳn cái Chủy thủ để đâm tương Tử. Tương Tử vào nhà xí, bắt chột dạ mới hỏi người khổ dịch đang dọn nhà xí thì ra đó là Dự Nhượng, khám trong người có binh khí, Dự Nhượng nói: "Ta muốn báo thù cho Trí Bá". Tả hữu muốn giết, Tương tử nói: "Hắn là người có nghĩa, ta chỉ cần cẩn thận tránh hắn là đủ. Vả chăng Trí Bá chết chẳng có con cái gì, hắn báo thù cho chủ vậy hắn là người hiền trong thiên hạ." Cuối cùng tha cho đi.
  ít lâu sau, Dự Nhượng lại sơn mình làm người hủi, nuốt than làm người câm khiến không ai nhận ra hình dạng kể cả vợ con và bạn bè. Một hôm, ông dò biết Tương Tử sắp đi chơi bèn nấp dưới cầu chỗ Tương Tử phải đi qua. Khi đến cầu, con ngựa thốt nhiên sợ hãi lồng lên. Tương Tử nói "Ðây chắc là Dự Nhượng rồi". Rồi sai người tìm dưới gầm cầu quả bắt được Dự Nhượng. ông bèn trách Dự Nhượng: Nhà ngươi đã từng thờ Phạm Trung Hàn, Trí Bá diệt họ thế mà ngươi chẳng báo thù cho họ lại còn phải gửi mình làm tôi cho Trí Bá. Nay Trí Bá chết rồi, tại sao nhà ngươi lại một mình vì hắn mà báo thù sâu sắc như vậy ?" Dự Nhượng đáp: "Trước tôi có thờ Phạm Trung Hàn thực, nhưng Phạm Trung Hàn đãi tôi như bọn tầm thường nên lấy cách tầm thường mà ở lại. Sau tôi thờ Trí Bá, Trí Bá đãi tôi vào bậc quốc sĩ nên tôi lấy cách quốc sĩ mà ở lại."
  Triệu Tương Tử thở dài, ngậm ngùi khóc mà rằng: "Dự Nhượng, nhà ngươi vì Trí Bá mà báo thù, nay danh cũng đã thành rồi, quả nhân tha cho nhà ngươi như thế cũng đã đủ, nhà ngươi hãy tự liệu lấy, quả nhân không tha cho nhà ngươi nữa."
  Dự Nhượng nói: "Việc ngày hôm nay cố nhiên tôi xin chịu chết, nhưng nhà vua cho tôi xin cái áo của ngài, để tôi được thỏa ý định báo thù, tuy chết mà cũng không ân hận." Tương Tử khen là người có nghĩa và sai người cầm áo đưa cho Dự Nhượng. Dự Nhượng tuốt kiếm, nhảy lên đâm 3 lần và nói: "Ta có thể chết để báo ơn Trí Bá được rồi !". Nói đoạn phục gươm tự sát.
  
  

Dực Thúy Sơn:

• Tên một ngọn núi có phong cảnh đẹp ở ngay thị xã Ninh Bình, nay thuộc tỉnh Hà nam Ninh. Rất nhiều nhà thơ các đời đã đề thơ ở đó như: Trương Hán Siêu, Lê Hiến Tông, Ngô Thì Nhậm, Lê Thánh Tông, Phạm Văn Nghị, Tản Ðà...
  
  

Dựng cờ nước Hán:

• Hán sử: Hàn Tín đánh Triệu, dùng quân kỳ binh, nhổ cờ Triệu dựng cờ Hán.
  Xem Hàn Tín.
  
  

Dương Công:

• Lỗ Dương Công, con Tư mã Tử kỳ và cháu Sở Bình Vương thời Chiến quốc.
  Xem Vẫy mặt trời lùi lại.
  
  

Dương Chấn:

• Tự Bá Khôi, học rộng, làm thái thú đất Ðông Lai, có tiếng về liêm khiết. Xem Tứ Tri
  
  

Dương Ðài:

• Tên núi, nơi thần nữ núi Vu Sơn làm mây mưa, chỉ chốn trong mộng mị. Xem Mây mưa
  Người đương giấc bướm Dương đài.
  Giấc tàn nhường thấy hiên cài ngẫn ngơ.
  

Dương Huấn: Tức Triệu Dương Huấn. Xem Tinh đèn.

Dương Nghiệp:

• Người đất Thái Nguyên đời Tống, là một tướng giỏi nhưng khi cầm quân đánh phía Bắc, ông bị hơn 10 vạn quân Khiết Ðan vây hãm, ông bị bắt, nhịn đói 3 ngày rồi chết.
  

Dương Quý Phi: Vợ vua Ðường Minh Hoàng, hiệu Thái Châu. Xem Thái Châu.

Dương Tố:

• Người đời Tùy, dùng binh hay, có lối quyền lược. Khi sắp ra trận thường kiếm lỗi người mà giết hàng mấy trăm mạng. Lúc lâm địch, sai vài ba trăm người xông vào lâm trận, hễ không thành công mà quay về đều giết chết hết, sai đi loạt sau cũng xử như thế.
  
  

Dương Thành, Hạ Sái:

• Tên hai huyện thuộc nước Sở đời Xuân Thu, là nơi các quý công tử được phong đến đấy. Bài phú của Tống Ngọc có câu: "Hoặc Dương Thành, mê Hạ Sái".
  
  

Ðai Tử Lộ:

• Ðai (đặt trên đầu) để đội gạo của Tử Lộ. Nói cảnh người hiền tài mà gặp lúc cùng chưa đạt.
  Sử ký: Tử Lộ là tên tự của Trọng Do, học trò Khổng Tử. Người đất Biện nước Lỗ thời Xuân Thu, tính hiếu dũng, thích nghe điều lầm lỗi của mình, thờ mẹ rất có hiếu, thường phải đội gạo thuê hàng ngày trăm dặm lấy tiền nuôi mẹ (Trọng Ni đệ tử liệt truyện).
  Thơ Vương Nguyên Chi (Tống): "Bần hy Trọng Do mễ, đa thế Ðổng sinh duy" (Nghèo hiếm gạo Trọng Do, nhiều người bỏ bẳng cả màn học Ðổng - ý nói bỏ cả việc học).
  
  

Ðại Than, Ðông Triều:

• Tên cửa bể và tên đất ở vùng sông Bạch Ðằng tỉnh Quảng Ninh.
  
  

Ðàm tiếu hôi phi:

• Ðàm tiếu phi hôi: Vốn rút gọn từ câu của: "Vũ phiến luân câu đàm tiếu, gian nhi cường lỗ hôi phi yên tuyết." Nghĩa là: (Chu Du) Khăn lượt quạt lông đang nói cười mà cường địch (đánh tan tác quân địch) như tro bay khói bặt. Lấy trong bài từ "Xích bích hoài cổ" theo điệu "Niệm Cô Kiều" của Tô Thức đời Tống. "Ðàm tiếu hôi phi" chỉ việc bị đánh tan tác một cách nhanh chóng, dễ dàng.
  Cả câu nói việc Tào Tháo bị Chu Du đánh bại ở trận Xích Bích Ðây là trận đánh mà nhờ mưu trí, liên quân Tôn Quyền, Lưu Bị đã nhờ mưu trí mà lấy ít thắng nhiều, lấy yếu thắng mạnh.
  
  

Ðan Thai (cửa bể):

• Tức cửa Hội thuộc huyện Chân Lộc và Nghi Xuân tỉnh Nghệ Tĩnh, còn có tên là cửa Ðan Nhai.
  
  

Ðàn Khê:

• Tên con suối mà Lưu bị bị nguy khốn, nhờ con tuấn mã Ðích Lư mới vượt qua khe mà thoát khỏi vòng vây của Lưu Biểu.
  
  

Ðảng: Ðơn vị hộ tịch cổ gồm 500 gia đình.

Ðào Công: Tức Ðào Chu Công, tự hiệu của Phạm Lãi.

• Sử ký: Phạm Lãi thờ Câu Tiễn, khổ mình nhọc sức cùng Câu Tiễn mưu toan trong hơn 20 năm. Kết quả diệt được nước Ngô, rữa được cái nhục ở Cối Kê. Câu Tiễn làm Bá còn Phạm Lãi làm Thượng tướng quân. Khi về nước, Phạm Lãi cho là danh lớn khó lòng ở lâu được, vã lại Câu Tiễn là người hoạn nạn thì có nhau nhưng khi vui thì khó lòng mà ở được. Phạm Lãi bèn soạn gói các châu ngọc và của cải nhẹ mà cùng đầy tớ riêng ra biển đi sang Tề. ở đó ông đổi họ tên, cày ruộng khổ công cố sức, cha con cùng lo làm ăn, không được bao lâu của cải đã có đến hàng mấy chục triệu. Người nước Tề nghe tiếng ông hiền bèn mời làm tướng quốc. Phạm Lãi trả ấn tướng quốc, đem tất cả tài sản cho bạn bè làng xóm, chỉ mang những của thực quý mà trốn đi. Phạm Lãi dừng lại ở đất Ðào, cho nơi đó là ở giữa thiên hạ, tiện đường đổi chác buôn bán để làm giàu. Phạm Lãi tự gọi mình là Ðào Chu Công.
  
  

Ðào kia đành trả mận này:

• Thơ cổ nhạc Phủ, nghĩa là cây đào sinh trên giếng lộ, bên có cây Lý. Con sâu đến cắn rễ D0ào, cây Lý chết thế cho cây Ðào (Lý tức là cây Mận).
  Ví người chế chân cho nhau trong lúc hoạn nạn.
  
  

Ðào Khản: Xem Họ Ðào vận bịch.

Ðào lệnh: Tức Ðào Tiềm đời Tấn. Xem Ðào Tiềm.

Ðào nguyên: Nguồn Ðào, chỉ cõi tiên.

• Theo bài "Ðào hoa nguyên lý" của Ðào Tiềm: Có một người đánh cá đất Vũ Lăng chèo thuyền theo một nguồn nước, lạc lối và không biết đường về. Rồi cứ chèo thuyền đi mãi, gặp một rừng hoa đào chạy dọc theo bờ suối, đến đầu nguồn nước có một quả núi, ở đấy người đi lại và gái trai ăn bận nhẹ nhàng như người ngoài cõi tục.
  Kiều: Ðào nguyên lạc lối đâu mà đến đây ?
  

Ðào Tiềm: Tên là Uyên Minh, tự Uyên Lượng, đời Tấn.

• Tấn Thư: Ðào Tiềm là người đất Sài Tang đời Tấn, tính tình cao thượng, không cần danh lợi, ham học, giỏi thơ văn. ông có soạn truyện "Ngũ Liễu tiên sinh" để tự ví mình. Nhà nghèo có cha mẹ già, ông phải ra làm chức Tế tửu - chức quan nhỏ trong huyện, nhưng không chịu gò bó nên từ quan về nhà. Về sau, ông lại ra làm huyện lệnh Bàng Trạch, được hơn 80 ngày, nhân cuối năm phái viên đốc hưu (chức quan giúp quan quận thú coi việc kiểm tra đôn đốc các huyện trong quận) đến huyện, nha lại khuyên ông ăn mặc chỉnh tề để đốc hưu. ông ngậm ngùi than rằng: "Ngã khởi năng vị ngũ đấu mễ chiết yêu quyển quyển sự hương lý tiểu nhân đa" (Ta sao lại có thể vì 5 đấu gạo mà phải chịu còng lưng, vòng tay thờ bọn tiểu nhân nơi thôn xóm ấy ru !). rồi ngay hôm ấy ông trả ấn bỏ quan mà về.
  ông có làm bài: "Quy khứ lai từ" nổi tiếng để tỏ chí mình: "Quy khứ lai hề, điền viên tương vu, hồ bất quy ?" (đi về sao chẳng về đi, ruộng hoang vườn rậm còn chi không về ?).
  Sau khi từ quan về, ông hay ẩn nằm ngũ dưới cửa sổ đằng Bắc, tự coi mình là người đời Hy Hoàng. ông vui cảnh an bần lạc đạo, lấy tiếng đàn, câu thơ, chén rượu làm vui. Tính ông chuộng Cúc, cứ đến ngày trùng cửu (mùng 9/9), ông lại cùng bạn bè bày tiệc rượu bên khóm trúc để thưởng hoa.
  ông có câu thơ: "Ngã ốc song nam hạ, kim sinh kỷ tùng cúc." (Dưới cửa sổ mé nam nhà ta, nay mấy khóm cúc đã mọc).
  Ðỗ Phủ (Ðường):
  Ðào lệnh môn tiền cúc.
  Dư hoa khả tặng quân. (Cúc trước cửa nhà quan lệnh họ Ðào, còn thừa hoa để tặng bác).
  Quốc âm thi tập:
  Ðầu tiếc đội món khăn Ðỗ Phủ.
  Tay còn lựa hái cúc Uyên Minh.
  

Ðào Thị:

• Truyền kỳ Mạn lục: Ðào thị là ả danh kỷ ở Từ Sơn, tiểu tự Hàn Than. Niên hiệu Thiệu Phong thứ 5 (1345) đời nhà Trần, nhờ thông hiểu âm luật và chữ nghĩa mà được tuyển vào làm cung nhân nơi cung đình.
  Vua Dụ Tôn mất, nàng bị thải, thường đi lại tư thông với quan hành khiển Ngụy Nhược Châu, bị vợ Nhược Châu đánh ghen, nàng bèn thuê thích khách trả thù, việc bại lộ phải cạo trọc đầu đến tu ở chùa Phật Tích, sau đó dựng am Cư Tĩnh, nhân dịp thuận tiện bỏ trốn đến chùa Lệ Kỳ (huyện Chí Linh), quyến rũ sư Vô Kỷ., có thai rồi ốm chết. Vô Kỷ sau đó cũng ốm chết theo. Hàn Than lại đầu thai vào làm con Nhược Châu mưu tính trả thù xưa, cuối cùng bị sư Pháp Vân trừ khử.
  
  

Ðạo cũ Kim Liên: Chỉ việc trọng người tài.

• Ðời xưa, vua trọng người có văn tài, đêm cho người mang đuốc Kim Liên đưa về nhà. Ðời Ðường có Lệnh Hồ Ðào, đời Tống có Vương Khâm Nhược, Tô Thức đều được vua vời vào cung rồi đêm vua cho người dùng đuốc Kim Liên đưa về.
  
  

Ðạo Chích: Chỉ tên ăn trộm.

• Ðạo Chích là tên kẻ trộm có tiếng thời xưa, em Liễu Hạ Huệ người nước Lỗ thời Xuân Thu. Tính người hung tợn, tụ tập đồ đảng đến mấy ngàn người đi ăn trộm trâu bò của cải, cướp đoạt đàn bà con gái, hoành hành thiên hạ. (Theo "Nhân danh đại từ điển", "Từ Hải").
  Tư Mã Thiên trong "Sử ký" cho rằng Ðạo chích là tên kẻ trộm nổi danh thời Hoàng Ðế. Ðến thời Xuân Thu, nhân em Liễu Hạ Huệ cũng là tên trộm khét tiếng nên người đời mới đặt tên cho hắn là Ðạo Chích.
  Tư Dung vãn: Kìa ai thói tục chẳng răn.
  Tiểu tâm Ðạo Chích ẩn thân Di Ðà.
  

Ðạt Ma:

• Tức Bồ Ðề Ðạt Ma, người ấn Ðộ đến Trung Quốc vào khoảng những năm 520 - 526 đời Lương Vũ Ðế, vua rất sùng mộ. Bồ Ðề Ðạt Ma trở thành sư tổ của Thiền Tông. Tại đây, ông truyền cho Huệ Khả nhị tổ tại Trung Quốc. Truyền thuyết nói sau 9 năm diện bích trên chùa Thiếu lâm, ông vượt biển về quê hương hay đi đâu đó, lênh đênh trên mặt nước mênh mông bằng một cành lau, phó mặc cho những ngọn sóng phiêu bồng nhưng vẫn an nhiên tự tại. Cũng theo truyền thuyết, khi viên tịch, tay ông xách một chiếc dép về Tây Phương.
  

Ðáy:

• Sông Tiểu Ðáy, địa hạt Vĩnh yên bây giờ. Tháng 5 năm Kiến Tân thứ 2, đời Trần Thiếu Ðế, Nguyễn Hữa Cái nổi lên làm giặc ở đấy, có quân 1 vạn, tung hoành khắp mấy huyện. Sau đó, Lý Bằng Cử dẹp yên được.
  

Ðáy giếng thang lầu: Chỉ sự chung thủy của người phụ nữ.

• 1. Vợ Trần Trọng là Trương Thị cùng 2 người dâu gặp giặc, không chịu nhục bèn nhảy xuống giếng tự tử (Ðời Ðường).
  2. Lạc Châu là hầu yêu của Thạch Sùng, có nha sắc tuyệt vời, bị Tôn Tú mưu hiếp làm tờ chiếu giả bắt Thạch Sùng. Nàng biết vì nàng mà Sùng bị nạn bèn nhảy xuống lầu tự tử (Ðời Tấn).
  
  

Ðằng Vương các tự: Tên 1 bài thơ của Vương Bột.

• Xem Duyên Ðằng gió đưa, Gió núi Mã dương , Bình thủy tương phùng
  
  

Ðặng Du: Tên tự là Bá Ðạo, người đất Tương Lăng đời Tấn.

• Xem Bá Ðạo
  

Ðặng Dung:

• Người huyện Thiên Lộc, Nghệ An (Nay là Cam Lộc, Nghệ Tĩnh), con Ðặng Tất, là một viên tướng giỏi của Trần Ngỗi - Giản Ðịnh Ðế (1407 - 1409). Giận vì Giản Ðịnh Ðế giết oan cha mình, Ðặng Dung kéo quân từ Thuận Hóa về Thanh Hóa, tôn Trần Quý Khoáng lên làm vua (Tức Trần Trùng Quang - 1409 - 1413). ông được Quý Khoáng phong chức Ðồng binh chương sự. ông đánh nhau với quân Minh nhiều trận oanh liệt. Sau ông bị quân Minh bắt giải về Trung Quốc. Dọc đường ông nhảy xuống sông tự tử chết.
  Ðặng Dung có bài "Cảm Hoài" nổi tiếng với 2 câu:
  Quốc thù vị báo đầu tiên bạc.
  Kỷ độ long tuyền đới nguyệt ma.
  (Thù nước chưa xong đầu đã bạc.
  Bao lần mài kiếm dưới ánh trăng.)
  
  

Ðặng Thông: Xem Họ Ðặng chết đói.

Ðặt cỏ: Chỉ chút lễ viếng, lễ mọn.

• Do chữ "Thúc sô" (Bó cỏ khô) hay "Sinh sô" (Cỏ mới cắt)
  Kinh thi: "Sinh sô nhất thúc, kỳ nhân như ngọc" (Cỏ mới cắt một bó, chủ nó nết đẹp như ngọc).
  Sách Hậu Hán thư: "Thời Ðông Hán, mẹ Quách Lâm Tông chết, Từ Trĩ đến viếng đem một bó cỏ tươi đặt trước nhà họ Quách rồi về" là lấy ý đó của thơ Kinh thi.
  Văn tế Cao Thắng:
  Chung thất tới tuần. Thúc sô dâng lễ
  

Ðặt mồi lữa dưới đống củi: Do chữ "Thố hỏa tích tân", Chỉ nguy cơ ấp ủ.

• Hán thư có câu: ôm mồi lữa mà đặt dưới đống củi rồi nằm ngũ ở trên, lữa chưa bén tới thì vẫn cứ cho là yên.
  
  

Ðầm Lộc mê Ngu Thuấn:

• Ðầm và núi ngàn (lộc) làm Ngu (vua Nghiêu) Thuấn (vua Thuấn) quên mất đường về (mê). Nói sức trời giúp Ngu Thuấn.
  Kinh thư: "Nạp vu đại lộc, liệt phong vũ phất mê" (Nghiêu sai Thuấn vào núi Ðại Ngàn (đại Lộc) gặp gió mưa mù mịt, sấm sét đùng đùng mà Thuấn vẫn không quên mất đường về). Sau việc đó, Vua nghiêu thấy đức của Thuấn hợp với trời, có trời giúp nên nhường thiên hạ cho Thuấn.
  Sử ký: Nghiêu sử Thuấn nhập sơn lâm xuyên trạch, báo phong lôi vũ, Thuấn hành bất mê" (Vua Nghiêu khiến Thuấn vào rừng núi, sông đầm, gặp gió mưa, bão táp, sấm sét mà Thuấn vẫn không quên đường ra).
  
  

Ðẩy xe: Từ chữ "Thôi Cốc": Ðẩy trục bánh xe.

• Là nói giúp sức cho người khác nên việc, phó thác việc lớn cho người.
  Hán thư: Thần nghe nói, đời Thượng cổ vua sai tướng ra cõi ngoài thì vua quỳ xuống đẩy trục xe (Thôi cốc) mà nói rằng: "Niết dĩ nội quả nhân chế nhi, niết dĩ ngoại tướng quân chế chi" (Trong ngạch cửa ải quả nhân coi giữ, ngoài ngạch cửa ải tướng quân coi giữ).
  
  

Ðè hươu: Chỉ việc tranh thiên hạ, tranh ngôi vua. Xem Ðuổi Hươu

Ðế Thích:

• Tên là Lý Chế, truyền thuyết nói rằng ông là người rất cao cờ, thường được gọi là Vua Ðế Thích.
  
  

Ðêm uống rượu trong trướng:

• Sử ký: Hạng Vương đóng quân trong thành Cai Hạ, binh ít tướng hết. Quân Hán và chư hầu bố vây mấy vòng. Ðang đêm, Hạng Vương nghe quân Hán ở 4 mặt đều hát giọng Sở liền kinh hoàng nói: "Hán đã lấy được Sở rồi sao ? sao người Sở lại đông như thế ?. Ðang đêm, Hạng Vương thức dậy uống rượu trong trướng, có mỹ nhân thường đi theo là nàng Ngu Cơ, có con ngựa thường cưỡi tên là Chuy. Hạng Vương đau đớn, cảm khái làm bài thơ: "
  Lục bạt sơn hề khí cái thế.
  Thời bất lợi hề Chuy bất thệ.
  Chuy bất thệ hề khả nại hà ?
  Ngu hề, ngu hề nại nhược hà.
  (Sức nhổ núi chừ khí trùm đời.
  Thời không lợi chừ ngựa Chuy không chạy.
  Ngựa Chuy không chạy chừ biết tính sao ?
  Ngu cơ chừ Ngu cơ, biết tính sao ?) Hạng vương ca mấy lần, mỹ nhân họa theo. Hạng vương khóc chảy nước mắt, tả hữu đều khóc theo, không ai có thể ngẩng lên nhìn.
  Xem Hạng Võ
  
  

Ðền Bạc Hậu: Nơi Ngưu Tăng Nhụ đời Ðường gặp các nàng tiên. Xem Tăng Nhụ.

• Xem Hạng Võ
  
  

Ðền Phong : Xem Phong thu.

Ðiển Du: Một cửa bể xưa thuộc Thanh Hóa.

Ði săn đón người hiền:

• Vua Văn Vương nhà Chu đi săn để đón ông già Lã Vọng (Tức Lã Thượng - Khương Tử Nha).
  
  

Ðiền Ðan:

• Người thời Chiến Quốc, có tài sử dụng trâu vào chiến trận. Có lần Ðiền Ðan đã cho cắm dao nhọn vào đầu trâu rồi buộc giẻ tẩm dầu vào đuôi trâu mà đốt, đàn trâu bị đốt đã điên cuồng xông vào trận địa giặc.
  
  

Ðiêu:

• Xưa đi đánh giặc thường dùng cái chiêng đồng để thúc giục quân sĩ. Chiêng ấy đựng được hơn một đấu gạo nên cũng dùng để nấu cơm nên gọi là điêu đẩu.
  Hoa Tiên:
  Tình dài dễ ngắn canh đài
  Tiếng điêu điểm trót, hiên cài bóng đông.
  

Ðiếu Ngư:

• Tên một tòa thành trên một trái núi cùng tên ở Tứ Xuyên. Núi này địa thế rất hiểm yếu. Dư Giới nhà Tống đã xây thành trên núi, khi Vương Công Kiên và Lập đến đóng giữ, Mông Kha - Tướng Mông Cổ - kéo quân đến đánh không được.
  
  

Ðiêu thuyền: Xem Lữ Phụng Tiên

Ðiệu ngã đình hoa:

• Tên các điệu nhạc cổ: Ðiệu Ngã chuyển sang điệu Ðình Hoa tức điệu Hậu Ðình Hoa do Trần Hậu chủ đặt cho cung nữ hát.
  
  

Ðỉnh Giáp non thần: Chỉ nơi tiên ở.

• Ðỉnh núi Vu Giáp có thần nữ ở. Xưa, vua nước Sở đến chơi đền Cao Ðường, mộng thấy người đàn bà đẹp tự xưng là thần nữ núi Vu Giáp xin đến hầu chăn gối.
  Vu Giáp là một ngọn núi cao ở miền tây Trung Quốc, nằm trên cửa ngõ tiến vào cao nguyên Tứ xuyên.
  Xem Mây mưa
  Kiều:
  Bâng khuâng đỉnh Giáp non thần.
  Còn ngờ giấc mộng đêm xuân mơ màng.
  

Ðình Trầm Hương:

• Ngôi nhà làm bằng gỗ Trầm Hương trong vườn thượng uyển của Ðường Minh Hoàng, nơi nhà vua hay ra chơi với nàng Dương Quý Phi.
  
  

Ðóa Lê: Ðóa hoa Lê, ví người cung nữ.

• Trong bài "Trường hận ca" nói về vẽ đẹp của nàng Dương Quý Phi, Bạch Cư Dị viết: "Lê Hoa nhất chi xuân đái vũ" (Một cành hoa Lê đẫm nước mưa xuân).
  Cung oán ngâm khúc:
  Ðóa lê ngon mắt cửu trùng.
  Tuy mày điểm nhạt nhưng lòng cũng siêu.
  

Ðoan Ngọ: Ngày mồng 5 tháng 5, cũng còn gọi là ngày Trùng ngũ hay Ðoan Dương.

• Khuất Nguyên, trung thần nước Sở gặp thuở đời suy, hết sức can vua, vua không nghe. ông buồn phiền việc nước, làm sách "Ly Tao" rồi trầm mình ở sông Mịch La đúng vào ngày mồng 5 tháng 5 âm lịch. Nhân đó, người nước Sở mỗi năm đến ngày Trùng ngũ lại có lễ đua thuyền, ý là để vớt thây Khuất Nguyên. Từ đó mà thành ra tiết đoan ngọ, còn có tục lấy lá ngày mồng 5 để chữa bệnh.
  Xem Mịch La
  
  

Ðồ điếu: Người hàng thịt, kẻ câu cá. Chỉ người mà thời phong kiến cho là thấp hèn.

• Thời Tần ở Trung Quốc, Hàn Khoái làm nghề bán thịt chó, Hàn Tín đi câu cá kiếm sống. Sau 2 người này theo giúp Lưu Bang diệt Tần phá Sở, lập ra Vương triều nhà Hán.
  
  

Ðồ Nam: Tên tự của Trần Ðoàn. Xem Trần Ðoàn.

Ðỗ Lăng: Tức Ðỗ Phủ, hiệu Thiếu Lăng, một nhà thơ lớn đời Ðường.

Ðỗ Mục: Thi sĩ đời Ðường, làm chức Ngự sử phân ty ở Lạc Dương.

• Xem Hoa Ðường.
  
  

Ðỗ Nhuận:

• Người làng Kim Hoa, huyện Kim Hoa (nay là Kim Anh), đỗ tiến sĩ đời Quang Thuận, làm quan đến chức Ðông các đại học sĩ, sung làm Phó Nguyên súy trong hội Tao đàn của vua Lê Thánh Tôn.
  
  

Ðỗ Quyên: Chim Cuốc, còn gọi là Tử Quy hay Ðỗ Vũ.

• Hoàn Vũ ký: Vua Thục là Ðỗ Vũ, hiệu Vọng Ðế sau khi đã nhường ngôi cho người khác bèn lên ở ẩn ở núi Tây Sơn, chết hóa thành con chim Ðỗ Quyên tiếng kêu ai oán.
  
  
  

Ðổ rượu ra sông thết quân lính:

• Từ chữ: Ðầu giao tướng sĩ. Chỉ giao tình giữa tướng và quân.
  Thời Xuân Thu có lần nước Sở và Tấn đánh nhau, có người biếu vua Sở một bình rượu. Vua muốn binh lính đều được uống cả bèn đổ rượu xuống đầu nguồn nước,binh lính đón dòng nước cầm thìa múc uống. Mọi người cảm kích với cử chỉ cùng cam khổ của vua, dốc sức đánh bại quân Tấn.
  
  

Ðỗ Vũ: Xem Ðỗ Quyên

Ðôn Di: Chu Ðôn Di, người đất Liêm Lạc. Xem Liêm Lạc

Ðông Chu:

• Triều đại Nhà Chu từ Chu Bình Vương dời sang đông ở đất Lạc cho đến đồi Chu Noãn Vương (770 - 256 trước CN). Xem Chu
  
  

Ðông Lăng: Tức Ðông Lăng hầu Thiệu Bình đời Tấn.

Ðông sàng: Ðiển chọn rễ.

• Tấn thơ: Quan thái úy Khước Giám khiến người kén rễ tại nhà Vương Hạo là nơi có lắm học trò giỏi. Khi trở về, hỏi chọn được mấy người. Thưa: ở nơi chái hướng đông nhà Vương Ðạo có đông người, khi nghe chọn rễ thì cậu nào cũng ra bộ ganh đua nhau, chỉ có một người như không nghe gì cả. Khước Giám bảo đó là người đáng chọn. Người ấy tức là Vương Hy Chi, có tài viết chữ rất đẹp, quán cả thiên hạ, đến nay còn truyền.
  Hoa Tiên
  Khéo thay lời nói hữu tình.
  Sàng đông rày mới là đành có nơi. Xem Bút lâm xuyên, Thiếp Lan Ðình.
  
  

Ðông y Bảo Giám:

• Sách thuốc do Hứa Tuấn người Triều Tiền, thâu thái những lý luận và phương pháp của các sách thuốc Trung Quốc mà soạn ra.
  
  

Ðống xương vô định:

• Ðống xương người chết trận bên bờ sông Vô Ðịnh tỉnh Thiểm Tây. Nước sông chảy xiết cuốn theo cát, lòng sông chỗ nông, chỗ sâu không nhất định nên gọi là "Vô định hà". Từ thời xưa trên bờ sông này là bãi chiến trường.
  Thơ Trần Ðào:
  Khả lân vô định hà biên cốt,
  Do thị xuân khuê mộng lý nhân. (Ðáng thương đống xương bên sông Vô Ðịnh, như còn là người trong mộng của khách chốn buồng xuân.)
  Kiều:
  Ngẫm từ dấy việc binh đao.
  Ðống xương Vô Ðịnh đã cao bằng đầu.
  

Ðỗng Hồ: Sử quan nước Tần thời Xuân thu. Xem Ngòi viết Ðỗng Hồ.

Ðỗng Trác:

• Người cuối thời Ðông Hán Trung Quốc. Thời Hán Linh Ðế giữ chức Tiền Tướng Quân. Linh Ðế chết, Ðỗng Trác đem quân vào triều phế truất Thiếu Ðế, tự xưng là Thái sư, uy quyền hiển hách một thời. Sau bị Lã Bố giết chết.
  Xem Lữ Phụng Tiên, Ðiêu Thuyền.
  
  

Ðồng Quan: Nói chỗ chinh phu ở.

• Ðồng Quan là tên một cửa ải quan trọng thuộc tỉnh Thiểm Tây trên ranh giới hai tỉnh Hà Nam và Sơn Tây, bờ phải sông Hoàng Hà, là một đồn tiền tiêu bảo vệ thành Tràng Thi đời Hán.
  
  

Ðồng Tước:

• Tên một tòa lâu đài lộng lẫy, đồ sộ do Tào Tháo cho dựng trên bờ sông Chương Hà thuộc tỉnh Hà Nam. Dựng đài xong, Tào Tháo định bụng nếu hạ được đất Giang Nam (Ðông Ngô) sẽ bắt hai con gái xinh đẹp tuyệt trần là Ðại Kiều (Vợ Tôn Sách) và Tiểu Kiều (Vợ Chu Du), con gái Kiều công đem về ở đó để vui thú tuổi già.
  Thơ Ðỗ Mục (Ðường): Ðộng phong bất dữ Chu lang tiên.
  Ðồng Tước xuân thâm tỏa nhị kiều. (Ngọn lữa đông nếu không giúp Chu Du (Phóng hỏa trận Xích Bích) thì đài Ðồng Tước đã khóa chặt tuổi xuân hai chị em họ Kiều).
  
  
  

Ðồng Thương thấm nước:

• Cao Tông nhà Thương chiêmbao thấy Thượng đế cho mình một người giúp việc rất tốt, bèn theo trong mộng vẽ một bức hình rồi sai người đi tìm, quả tìm thấy ông Phó Duyệt đang đắp bờ đập ở đất Phó Nham, đón về lập làm tướng. Vua bảo Phó Duyệt: "Trời khi nào đại hạn, dùng ngươi làm mưa rào"
  Xem Phó Duyệt.
  
  

Ðộng Ðình Hồ:

• Vùng hồ Ðộng Ðình có 12 ngọn núi đẹp. Bạch Cư Dị đời Ðường thường ví như 12 búi tóc mỹ nhân.
  
  

Ðộng Ðào: Tức Ðào Nguyên. Xem Ðào Nguyên.

Ðộng khóa nguồn phong:

• Bí lối, cửa động tiên khóa chặt như khi Lưu Trần, Nguyễn Triệu trở lại thì động đã lấp mất lối cũ. Nguồn Ðào niêm phong như khi người ngư phủ đời Tấn tìm đến thì không nhận được lối vào.
  Xem Thiên Thai.
  Hoa Tiên: Sinh rằng động khóa nguồn phong
  

Ðốt sừng Tê: Nói chuyện Thái Chân đốt sừng Tê để soi ma quỷ.

• Xem Thái Chân.
  
  

Ðơn Quế: Cây Quế vỏ đỏ, chỉ người con hay nối được chí cha ông mà làm nên.

• Tống Sử: Ðậu Vũ Quân, người đất Ngự Dương đời Tống giữ chức Tả gián nghị Ðại phu, nhà có danh vọng, khuôn phép, tính thích sưu tập sách vỡ, hậu đãi người hiền kẻ sĩ. Khi ông làm quan, hiều sĩ bốn phương được cất nhắc bổ dụng. 5 người con trai ông là Nghi, Nghiễm, Khản, Xứng, Hy kế tiếp nhau thi đỗ cao. Người đời khen gọi là "Yên sơn đậu thị Ngũ Long"(5 con rồng họ Ðậu đất Yên Sơn). Phùng Ðạo làm thơ mừng Vũ Quân có câu: "Linh Xuân nhất chân lão, đan quế ngũ chi phương" (Cha - chỉ Vũ Quân, một gốc già, đan quế một cành thơm).
  Hồng Ðức quốc âm: Thơm tho dòng đậu cành đan quế.
  ấm áp sân điền khóm tử kinh. Vân Tiên: Trông cho cành quế trỗ cành mẫu đơn.
  

Ðuổi hươu: Do chữ "Trục lộc: Ðuổi bắt hươu, chỉ việc giành thiên hạ, tranh ngôi vua.

• Sử ký: "Tần chi cương tuyệt nhi duy thỉ, Sơn động đại nhiễu, dị tính tịnh khởi, anh tuấn ô tập, Tần thất kỳ lộc, thiên hạ cộng trục tri ư thị cao tài tật túc giả tiên đắc yên" (Khoái Thông nói: Kỷ cương nhà Tần bị đứt, miền Sơn đông nổi loạn, các miền khác đều nổi lên. Anh hùng tuấn kiệt tụ tập lại nhiều như quạ. Nhà Tần mất hươu, cả thiên hạ cùng đuổi bắt nó. Bấy giờ ai tài cao, chân nhanh thì bắt được trước).
  Trương án (Tam quốc - Ngụy) chú: Lấy con hươu để ví ngôi vua (Di lộc dụ đế vị).
  Thơ Lý Bạch :
  Tần lộc bôn dã thảo.
  Trục chi nhược phi hồng. (Hươu Tần chạy sổng nội nội cỏ, người đuổi nó như cỏ hồng bay).
  Từ ngữ này tuy thông dụng từ đời Hán nhưng trước đó, từ đời Xuân Thu đã có lời ví ấy.
  
  

Ðường: Triều Ðường ở Trung Quốc (618 - 906), rất thịnh về thơ văn.

Ðường lang:

• Ðời Trần Phế Ðế, có người lộ Bắc Giang là Nguyễn Bồ xưng là Ðường Lang Tử Y, dùng pháp thuật tiếm hiệu xưng vương làm loạn, sau bị giết.